ΝΑΟΣ ΠΡΟΦΗΤΗ ΗΛΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

δημοσιεύθηκε στις 07/02/2014

Ο ναός του Προφήτη Ηλία ήταν το καθολικό μοναστηριακού συγκροτήματος που έχει ταυτιστεί από τη σύγχρονη έρευνα είτε με τη Νέα Μονή που ίδρυσε ο Μακάριος Χούμνος (1360-70) είτε, πιθανότερα, με τη Μονή Ακαρπίου, αυτοκρατορικό εγκαθίδρυμα των Παλαιολόγων.

Ανήκει στον αγιορείτικο αρχιτεκτονικό τύπο με λιτή και τρουλοσκεπή παρεκκλήσια: ο κυρίως ναός εξυπηρετώντας τις απαιτήσεις της μοναστηριακής λατρείας διαμορφώνεται σε τρίκογχο -εξασφαλίζοντας χώρο ικανό για το χορό - ενώ η μεγάλη κιονοστήριχτη λιτή στα ανατολικά θα πρέπει να εξυπηρετούσε και αυτή ειδικές λατρευτικές ανάγκες. Η τελευταία, εκτός του ότι επικοινωνεί με τρία ανοίγματα με το ναό, συνδέεται με κτιστή κλίμακα με "υπερώο", που καλύπτει το νάρθηκα και χρησιμοποιούνταν -πιθανότατα- ως σκευοφυλάκιο ή και βιβλιοθήκη. Η επιμελημένη, λαξευτή σε συμμετρικές παράλληλες ζώνες τοιχοποιία παραπέμπει σε σύγχρονα με το ναό μνημεία της Κωνσταντινούπολης. Προσεχτικότερη μελέτη, ωστόσο, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι παρά το μέγεθος και τον πλούτο της εξωτερικής κεραμοπλαστικής διακόσμησης, ο αρχιτέκτονας του μνημείου μάλλον πειραματιζόταν με πολύπλοκους αρχιτεκτονικούς τύπους και ποικίλα υλικά. Οι πειραματισμοί αυτοί δεν είχαν πάντοτε το επιθυμητό αποτέλεσμα: λάσπη έχει αντικαταστήσει, για παράδειγμα, το κονίαμα στο μνημείο.

Κατά την Οθωμανική περίοδο ο Προφήτης Ηλίας μετατρέπεται σε τζαμί. Παρόλο που ο τοιχογραφικός διάκοσμος υπέστη σοβαρές φθορές κατά τις εργασίες της μετατροπής, ελάχιστα τμήματά του σώζονται στους τοίχους της λιτής, ο ναός θα κατέρρεε εάν δεν υποστηριζόταν με ισχυρές αντηρίδες.