ΑΓΙΟΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟΥ

δημοσιεύθηκε στις 07/02/2014

Ο μητροπολιτικός ναός του Διδυμοτείχου, που βρίσκεται στη νότια πλευρά του Κάστρου της πόλης, κτίστηκε το 1834 από τον προσκυνητή Κάλφα Μιχαήλ, όπως αναγράφεται σε κυκλική επιγραφή επάνω από την είσοδο. Στις γραπτές πηγές βρίσκουμε το ναό «νεοχμωθέντα εξ αυτών βάθρων και εις μέρη και εις πριν εν όλως ην» του προηγούμενου μεταβυζαντινού ναού, που με τη σειρά του είχε κτιστεί στη θέση του καθολικού βυζαντινού μοναστηριακού συγκροτήματος, όπως φαίνεται από τις μαρτυρίες. Πότε το μοναστηριακό καθολικό μετατράπηκε σε ενοριακό και μάλιστα μητροπολιτικό ναό δεν είναι γνωστό. Πιθανώς κάτι τέτοιο θα συνέβη στο β΄ μισό του 17ου αιώνα. Ο προϋπάρχων μεταβυζαντινός ναός ήταν επίσης αφιερωμένος στον Άγιο Αθανάσιο και βρισκόταν σε κακή κατάσταση, σύμφωνα με σειρά εγγράφων, ήδη κατά το τελευταίο τέταρτο του 18ου αιώνα.

Ο ναός διαθέτει θαυμάσιες φορητές εικόνες, αφιερώματα των συντεχνιών της πόλης και τοπιογραφίες του θωρακίου του ξυλόγλυπτου τέμπλου. Στη βόρεια πλευρά του ναού εφάπτεται το σωζόμενο τμήμα Βυζαντινού ταφικού παρεκκλησίου. Πρόκειται για τμήμα αυτοκρατορικής μονής με βυζαντινές και μεταβυζαντινές τοιχογραφίες, χαράγματα και λαξευμένους στο βράχο χώρους, ο ένας από τους οποίους είναι γνωστός ως φυλακή του Καρόλου του 12ου, βασιλέως της Σουηδίας. Εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι κάτω από το δάπεδο του ναού έχει εντοπιστεί τμήμα κατακόμβης.

Ο νάρθηκας κτίζεται στα 1892, όταν συναντάμε «κατασκευήν των καταρρευσάντων τοιχών των τριών ιερών εκκλησιών». Επί μητροπολίτου Ιωακείμ Σιγάλα, πριν από τον πόλεμο, κτίστηκαν το κηροποιείο και το σημερινό μεγαλοπρεπές κωδωνοστάσιο, το οποίο αντικατέστησε το παλαιό ξύλινο. Τέλος ανοικοδομήθηκε ο τοίχος του νάρθηκα που βρισκόταν σε μισοκατεστραμμένη κατάσταση.

Στα θυρόφυλλα της Ωραίας Πύλης διαβάζουμε σκαλισμένο το όνομα του δημιουργού του θαυμάσιου ξυλόγλυπτου τέμπλου: «Σταμάτης Νικολάου Μαδυτινός/ Μάρτιος, 1835». Το κατώτερο τμήμα του τέμπλου κοσμούν ωραίοι πίνακες. Οι πίνακες αποδίδονται με μονοχρωμίες και απεικονίζουν φανταστικά η πραγματικά τοπία, κτίσματα και πόλεις, πύργους και μέγαρα, σε παραστάσεις, παρόμοιες με εκείνες που συναντώνται σε κοσμικές τοιχογραφίες αρχοντικών των αρχών του 19ου αιώνα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρουν παρουσιάζει πίνακας αναρτημένος επάνω από τη νότια είσοδο του κυρίως ναού, ο οποίος πιθανότατα παρουσιάζει το Διδυμότειχο των αρχών του 19ου αιώνα με τη γέφυρα των δώδεκα ανοιγμάτων, ένα μεγάλο Μαυσωλείο στη θέση Ναμαζκιάχ και το κάστρο να επιβάλλεται με την παρουσία του σε ολόκληρη την πόλη.

Σε εικόνες της εποχής κατασκευής του ναού, όπως του Αγίου Αθανασίου και του Αγίου Νικολάου, εντυπωσιάζει η μπαρόκ διάθεση, αλλά και η άψογη καλλιτεχνική διαπραγμάτευση. Ικανός αριθμός εικόνων από το 1821-1822 (αλλά και προηγούμενων χρόνων) βρίσκεται στο Ιερό φανερώνοντας την ενεργή παρουσία της εκκλησίας ακριβώς κατά τις δύσκολες στιγμές της ελληνικής επανάστασης, παρά την ουσιαστική χηρεία του επισκοπικού θρόνου που διήρκησε ως το 1824 .

Στα βόρεια του νάρθηκα υπήρχε ημιυπόγειο οστεοφυλάκιο, το οποίο περιέπεσε σε αχρηστία στις αρχές του 20ου αιώνα και στον οποίο μεταφέρονταν τα οστά των παλαιών τάφων των μητροπολιτών.

Σημαντική ήταν η συμβολή του ναού στην εκπαιδευτική δραστηριότητα της πόλης, γεγονός που οδήγησε στην επίσημη ίδρυση του Ημιγυμνασίου. Το ίδρυμα λειτουργούσε το 1921-22 στο γυναικωνίτη του Αγίου Αθανασίου, ενώ αργότερα μεταφέρθηκε αλλού, στον ναό του Χριστού και στο τουρκικό φρουραρχείο της πόλης. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι κατά την εποχή εκείνη, το Ημιγυμνάσιο αποτελούσε το μόνο ίδρυμα μέσης εκπαίδευσης στο Βόρειο Έβρο.